Krótka Piłka 3 2006-12-27
15:06:00

BRASILIANA

Brasiliana, system gry w piłkę nożną, w którym w linii obrony gra czterech zawodników, pomocy – dwóch, a ataku – czterech, czyli 4-2-4. Mimo iż narodził się na początku lat 50. w Paragwaju, najpełniejsze zastosowanie znalazł w wykonaniu reprezentacji Brazylii podczas Mundialu 1958, na którym canarinhos zdobyli tytuł mistrza świata.

Do początku lat 50. większość zespołów europejskich i północnoamerykańskich grało wymyślonym przed wojną przez menedżera Arsenalu Londyn Herberta Chapmana systemem WM. O różnicach między WM, a brasilianą pisał prof. Jerzy Talaga:

Przy porównianiu ustawienia graczy w systemie WM i systemie 1-4-2-4 widać wyraźnie, że w systemie brazylijskim zniknęli zupełnie łącznicy. Zamiast czterech linii (obrona – pomoc – łącznicy – trójka napadu) powstały trzy linie (obrona – pomocnicy – napastnicy). W związku ze zmianą rozmieszczenia poszczególnych linii zmieniły się ich funkcje, obowiązki i wzajemny związek graczy.

Za twórcę brasiliany uważa się Paragwajczyka Manuela Fleitasa Solicha, który z drużyną narodową swojego kraju zdobył w roku 1953 mistrzostwo Ameryki Południowej. Inne opracowania podają, że pierwsza systemem 4-2-4 zaczęła grać, prowadzona przez Gustava Sebesa, reprezentacja Węgier.

W 1956 roku do Europy na towarzyski mecz z Anglią przyjechała Brazylia. Mimo iż na Wembley przegrała 2:4, to od tej pory zaczęła występować w ustawieniu 4-2-4. Dwa lata później, na mistrzostwach świata 1958, selekcjoner canarinhos Vicente Feola, wielki orędownik nowego systemu gry, poprowadził Brazylijczyków do zwycięstwa w turnieju, a 4-2-4 nazwane zostało brasilianą.

Ryszard Koncewicz pisał o grze canarinhos w czasie Mundialu 1958:

Brazylijczycy atakowali bardzo często w szóstkę, zadając kłam tym wszystkim, którzy w systemie 4-2-4 widzieli kolejne wzmocnienie defensywy i nowy system-beton. (...) Dzięki doskonałej sprawności, dużej szybkości graczy, dobrej kondycji stać ich było na organizowanie akcji obronnych, zapewniających równowagę sił w obronie lub nawet przewyższającej liczbowo przeciwnika. Po prostu do akcji dołączali bardzo szybko pomocnicy i skrzydłowi, tworząc bardzo silny blok.

Centralną postacią w drużynie był 30-letni rozgrywający Didi, który słynął z dalekich podań i skutecznego wykonywania rzutów wolnych. Od niego rozpoczynało się większość akcji ofensywnych zespołu.

Dwaj dawni łącznicy – 17-letni Pelé i siedem lat starszy Vavá – w nowym systemie stali się środkowymi napastnikami. Wspólnie na mistrzostwach strzelili jedenaście goli (Pelé – sześć, Vavá – pięć). Lewoskrzydłowy 25-letni Mário Zagallo był specjalistą od tzw. czarnej roboty; jego zadaniem było ciągłe przemieszczanie się między liniami defensywy i napadu, i wspomaganie, w przypadku kontry przeciwnika, obrońców, w przypadku ataku na bramkę rywala, napastników. Na prawej stronie występował 23-letni Garrincha, jeden z największych piłkarzy w historii futbolu. Krzysztof Guzowski pisał o nim:

Jego wyjątkowość polegała na tym, że wszystko robił inaczej, niż nakazywały podkręczniki do nauki futbolu. Gdy miał piłkę u nogi, nie spieszył się, bo co to za przyjemność wyprzedzić rywala w biegu. Trzeba go było oszukać, okiwać, puścić mu piłkę między nogami. Nie po to, aby go ośmieszyć, tylko dlatego, że tak nakazywał instynkt.

Liderami defensywy byli boczni obrońcy – 29-letni Djalma Santos i najstarszy w drużynie 33-letni Nílton Santos, jeden z najlepszych lewych defensorów, jacy kiedykolwiek występowali w reprezentacji canarinhos. W zespole wyróżniał się także, co dla Brazylii nigdy nie było typowe, bramkarz Gilmar – przez 368 minut gry nie przepuścił gola.

Cztery lata później, na mistrzostwach świata 1962, system gry Brazylii został zmodyfikowany na 4-3-3, z Zagallo przesuniętym do drugiej linii. Powód zmiany był jednak prozaiczy. W 1962 roku lewy obrońca Nílton Santos miał już 37 lat (był najstarszym uczestnikiem tego turnieju) i młodszy o sześć lat Zagallo musiał się cofać, by pomagać wolniejszemu i mniej sprawnemu koledze.